Πρόληψη καρκίνου του παχέος εντέρου μέσω της διατροφής

Τι είναι ο καρκίνος του παχέος εντέρου;

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου (ή ορθοκολικός καρκίνος – colorectal cancer) είναι ένας από τους πιο συχνούς τύπους καρκίνου παγκοσμίως. Αναπτύσσεται συνήθως από προϋπάρχουσες προκαρκινικές αλλοιώσεις, όπως οι πολύποδες, και εξελίσσεται σταδιακά μέσα σε χρόνια, μέσω γενετικών και επιγενετικών αλλαγών στα κύτταρα του εντέρου (1).

Παρά το ότι η ηλικία, το φύλο και η γενετική προδιάθεση παίζουν ρόλο, οι περισσότεροι παράγοντες κινδύνου είναι τροποποιήσιμοι: περιλαμβάνουν τη διατροφή, την άσκηση, το κάπνισμα, την παχυσαρκία και την κατανάλωση αλκοόλ (2).

Ποιος είναι ο ρόλος των γονιδίων;

Περίπου το 5-10% των περιπτώσεων οφείλονται σε κληρονομικά σύνδρομα, όπως:

• Οικογενής Αδενωματώδης Πολυποδίαση (FAP): οφείλεται σε μετάλλαξη στο γονίδιο APC. Άτομα με αυτό το σύνδρομο έχουν εκατοντάδες πολύποδες και σχεδόν βέβαιο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου (3).

• Σύνδρομο Lynch (κληρονομικός μη πολυποδιακός καρκίνος): σχετίζεται με μεταλλάξεις σε γονίδια επιδιόρθωσης του DNA και αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο ορθοκολικού καρκίνου (4).

Εκτός από αυτά, πολλές "σποραδικές" περιπτώσεις καρκίνου του παχέος εντέρου εμφανίζουν μεταλλάξεις σε γονίδια όπως τα APC, KRAS και TP53, χωρίς να υπάρχει γνωστό οικογενειακό ιστορικό (5).

Περιβάλλον και τρόπος ζωής

Η ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Μεταξύ των περιβαλλοντικών, η διατροφή φαίνεται να έχει τον πιο ισχυρό και τεκμηριωμένο ρόλο (6).

• Κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας (αλλαντικά, λουκάνικα, μπέικον): έχουν συσχετιστεί με αύξηση του κινδύνου (7).

• Δίαιτες δυτικού τύπου (πλούσιες σε ζάχαρη, λίπος και επεξεργασμένα τρόφιμα): επιβαρυντικές (8).

• Χαμηλή πρόσληψη φυτικών ινών, φρούτων και λαχανικών: σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο (9).

Η παχυσαρκία, η καθιστική ζωή και η υπερκατανάλωση θερμίδων αποτελούν επίσης παράγοντες κινδύνου (10).

Διατροφή και πρόληψη: Τι δείχνει η επιστήμη;

Πολλές επιδημιολογικές και κλινικές μελέτες έχουν δείξει ότι η υγιεινή διατροφή μπορεί να μειώσει σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης του καρκίνου του παχέος εντέρου (11). Συγκεκριμένα:

🔸 Φυτικές ίνες

• Αυξάνουν τον όγκο των κοπράνων και μειώνουν το χρόνο παραμονής των καρκινογόνων στο έντερο.

• Η υψηλή κατανάλωση φυτικών ινών σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο καρκίνου, ιδιαίτερα στις γυναίκες (12).

🔸 Μεσογειακή διατροφή

• Πλούσια σε λαχανικά, φρούτα, ψάρια, όσπρια, ελαιόλαδο.

• Συνδέεται με σημαντική μείωση του κινδύνου για καρκίνο του παχέος εντέρου (13).

• Αντίθετα, η «δυτικού τύπου» διατροφή αυξάνει τον κίνδυνο (14).

🔸 Γαλακτοκομικά, ασβέστιο και βιταμίνη D

• Το ασβέστιο και η βιταμίνη D φαίνεται να έχουν προστατευτικό ρόλο, κυρίως μέσω ρύθμισης της κυτταρικής ανάπτυξης (15).

• Η κατανάλωση γαλακτοκομικών έχει συσχετιστεί με χαμηλότερη επίπτωση καρκίνου του παχέος εντέρου σε πολλές μελέτες (6).

🔸 Πολυφαινόλες και φυτοχημικά

• Οι πολυφαινόλες (όπως η ρεσβερατρόλη, οι κατεχίνες, κ.ά.) έχουν αντιοξειδωτική και αντικαρκινική δράση.

• Βρίσκονται σε τροφές όπως τα σταυρανθή λαχανικά, το πράσινο τσάι, τα σταφύλια, το ελαιόλαδο (10).

🔸 Μικροβίωμα και διατροφή

• Η διατροφή επηρεάζει τη σύνθεση του μικροβιώματος και την παραγωγή προστατευτικών ουσιών (όπως τα λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας που προάγουν την υγεία του εντέρου).

• Τα φιλικά βακτήρια, ενισχυμένα από φυτικές ίνες, ενδέχεται να έχουν αντικαρκινική δράση (11).

Πρακτικές συμβουλές πρόληψης

Βάσει των μελετών, προτείνονται οι εξής διατροφικές οδηγίες για μείωση του κινδύνου καρκίνου του παχέος εντέρου:

1. Αύξησε τις φυτικές ίνες – κατανάλωσε περισσότερα δημητριακά ολικής, όσπρια, φρούτα, λαχανικά (12).

2. Μείωσε το κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας (7).

3. Να υιοθετήσεις τη μεσογειακή διατροφή – πλούσια σε ελαιόλαδο, λαχανικά, ψάρια (13).

4. Κατανάλωσε γαλακτοκομικά πλούσια σε ασβέστιο (15).

5. Ενσωμάτωσε πολυφαινόλες στη διατροφή σου – π.χ. ελιές, μπρόκολο, σταφύλια (10).

6. Διατήρησε φυσιολογικό βάρος και κάνε τακτική άσκηση (2).

7. Απόφυγε το υπερβολικό αλκοόλ και το κάπνισμα (6).

Συμπέρασμα

Η διατροφή αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα πρόληψης του καρκίνου του παχέος εντέρου. Δεν υπάρχει μία "μαγική τροφή", αλλά ένα συνολικό διατροφικό πρότυπο που κάνει τη διαφορά.

Αν φροντίζεις καθημερινά τη διατροφή σου, αυξάνεις σημαντικά τις πιθανότητες να προλάβεις έγκαιρα ή και να μην εμφανίσεις ποτέ αυτό το είδος καρκίνου. Συνδύασε την υγιεινή διατροφή με προληπτικό έλεγχο (κολονοσκόπηση) και ενεργό τρόπο ζωής για μέγιστο όφελος!

Βιβλιογραφία

1. Dekker E, Tanis PJ, Vleugels JLA, Kasi PM, Wallace MB. Colorectal cancer. Lancet. 2019;394(10207):1467-80.

2. Johnson CM, Wei C, Ensor JE, Smolenski DJ, Amos CI, Levin B, et al. Meta-analyses of colorectal cancer risk factors. Cancer Causes Control. 2013;24(6):1207–22.

3. Bisgaard ML, Fenger K, Bülow S, Niebuhr E, Mohr J. Familial adenomatous polyposis (FAP): frequency, penetrance, and mutation rate. Hum Mutat. 1994;3(2):121-5.

4. Lynch HT, de la Chapelle A. Hereditary colorectal cancer. N Engl J Med. 2003;348(10):919–32.

5. Fearon ER, Vogelstein B. A genetic model for colorectal tumorigenesis. Cell. 1990;61(5):759-67.

6. World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research. Diet, Nutrition, Physical Activity and Cancer: a Global Perspective. Continuous Update Project Expert Report 2018.

7. Chan DSM, Lau R, Aune D, Vieira R, Greenwood DC, Kampman E, et al. Red and processed meat and colorectal cancer incidence: meta-analysis of prospective studies. PLoS One. 2011;6(6):e20456.

8. Fung TT, Hu FB, Wu K, Chiuve SE, Fuchs CS, Giovannucci E. The Mediterranean and Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) diets and colorectal cancer. Am J Clin Nutr. 2010;92(6):1429–35.

9. Aune D, Chan DSM, Lau R, Vieira R, Greenwood DC, Kampman E, Norat T. Dietary fibre, whole grains and risk of colorectal cancer: systematic review and dose–response meta-analysis of prospective studies. BMJ. 2011;343:d6617.

10. Song M, Garrett WS, Chan AT. Nutrients, foods, and colorectal cancer prevention. Gastroenterology. 2015;148(6):1244-60.e16.

11. O'Keefe SJD. Diet, microorganisms and their metabolites, and colon cancer. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2016;13(12):691–706.

12. Reynolds A, Mann J, Cummings J, Winter N, Mete E, Te Morenga L. Carbohydrate quality and human health: a series of systematic reviews and meta-analyses. Lancet. 2019;393(10170):434-445.

13. Schwingshackl L, Schwedhelm C, Hoffmann G, Lampousi AM, Knüppel S, Iqbal K, et al. Adherence to Mediterranean diet and risk of cancer: an updated systematic review and meta-analysis. Nutrients. 2017;9(10):1063.

14. Fung TT, Hu FB, Fuchs C, Giovannucci E, Hunter DJ, Stampfer MJ, et al. Major dietary patterns and the risk of colorectal cancer in women. Arch Intern Med. 2003;163(3):309-14.

15. Park Y, Leitzmann MF, Subar AF, Hollenbeck A, Schatzkin A. Dairy food, calcium, and risk of cancer in the NIH-AARP Diet and Health Study. Arch Intern Med. 2009;169(4):391–401.