Η Εικόνα έναντι της Υγείας: δύο πολύ διαφορετικά πράγματα

Η εικόνα του σώματος — το πώς νιώθουμε ότι φαίνεται το σώμα μας — είναι σημαντική για την αυτοεκτίμηση, αλλά δεν είναι ταυτόσημη με μετρήσιμους δείκτες υγείας. Μελέτες δείχνουν ότι οι ανησυχίες για την εμφάνιση και η δυσαρέσκεια του σώματος συνδέονται με αυξημένο άγχος, κατάθλιψη και διαταραχές σίτισης, δηλαδή χειροτερεύουν την ψυχική υγεία ανεξάρτητα από το κατά πόσο ο Δείκτης Μάζας Σώματος (BMI) είναι «φυσιολογικός». [3][8].

Το στίγμα του βάρους βλάπτει — όχι μόνο η «παχυσαρκία»

Οι έρευνες δείχνουν ότι το βάρος/σχήμα του σώματος μπορεί να προκαλέσει στίγμα (weight stigma) — και το στίγμα αυτό σχετίζεται με φυσιολογικό στρες (π.χ. αυξημένη κορτιζόλη), φλεγμονώδεις δείκτες και χειρότερες συμπεριφορές υγείας (π.χ. υπερφαγία), οδηγώντας έτσι σε χειρότερη υγεία μακροπρόθεσμα. Με λίγα λόγια, η κοινωνική πίεση για «σωστή εικόνα» μπορεί να γίνει βιολογικά βλαβερή. [1][2][9].

Η υγεία δεν είναι μονοδιάστατη — και το BMI έχει όρια

Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (BMI) είναι μια απλοποίηση: χρήσιμη σε επιδημιολογικά πλαίσια αλλά ανεπαρκής για εξατομικευμένη εκτίμηση (π.χ. δεν ξεχωρίζει μυϊκή μάζα από λίπος, δεν καταδεικνύει κατανομή λίπους ή φλεγμονή). Μεγάλες μετα-αναλύσεις δείχνουν συσχετίσεις μεταξύ BMI και θνητότητας αλλά επίσης υπογραμμίζουν περίπλοκες σχέσεις (π.χ. διαφορές ανά ηλικία και ρυθμιστές όπως ινσουλίνη/φλεγμονή). Επομένως, η μονομερής επικέντρωση στο νούμερο της ζυγαριάς είναι παραπλανητική και δεν αντανακλά την υγεία μας. [10][11][12].

Τι πραγματικά βελτιώνει την υγεία — ανεξάρτητα από το νούμερο στη ζυγαριά

Με βάση τις μελέτες των τελευταίων ετών, συγκεκριμένες συμπεριφορές (τακτική φυσική δραστηριότητα, βελτίωση ποιότητας διατροφής, μείωση καθιστικής ζωής, διαχείριση στρες, ύπνος) βελτιώνουν μεταβολικούς δείκτες, καρδιαγγειακούς δείκτες και ψυχική υγεία ακόμη και όταν το βάρος δεν αλλάζει σημαντικά. Δηλαδή, το «να νιώθεις/λειτουργείς καλύτερα» δεν απαιτεί απαραίτητα μεγάλη απώλεια βάρους — και αυτό είναι σημαντικό για την πρακτική προσέγγιση της πρόληψης και της θεραπείας. [6][12].

Εναλλακτικές προσεγγίσεις: Υγεία σε κάθε μέγεθος -Health at Every Size (HAES) και διατροφικές προσεγγίσεις χωρίς εμμονή στο βάρος

Το κίνημα / πρόγραμμα Health At Every Size (HAES®) και παρόμοιες παρεμβάσεις βάζουν στο κέντρο την υγεία, την αποδοχή του σώματος και βιώσιμες συμπεριφορικές αλλαγές — χωρίς εμμονή στην απώλεια βάρους. Οι έρευνες δείχνουν ότι τέτοιες παρεμβάσεις έχουν όμοια ή καλύτερα ψυχολογικά και λειτουργικά αποτελέσματα συγκριτικά με παρεμβάσεις επικεντρωμένες σε βάρος, χωρίς σαφή μειονεκτήματα στα καρδιομεταβολικά αποτελέσματα. Αυτό υποστηρίζει τη μετάβαση από την «εικόνα» στην πραγματική υγεία. [4][5][15].

Η ζυγαριά δεν λέει πάντα όλη την αλήθεια. Μερικές διατροφικές αλλαγές δεν αλλάζουν άμεσα το βάρος — αλλά αλλάζουν τη ζωή μας.

Προσεγγίσεις όπως η «intuitive eating» (διατροφή με επίγνωση σημάτων πείνας/κορεσμού) και το mindful eating έχουν δείξει μερικά οφέλη στην ψυχική σχέση με το φαγητό, αλλά τα αποτελέσματα για απώλεια βάρους είναι ασθενέστερα και μη εγγυημένα — και αυτό ακριβώς είναι το νόημα: η πρόληψη βλαβερών συμπεριφορών και η βελτίωση της διατροφικής συμπεριφοράς μπορεί να είναι πιο σημαντικά από το να επιδιώκουμε αποκλειστικά «μικρότερο» νούμερο στη ζυγαριά. [7][8].

Το στίγμα στον χώρο της υγείας — και οι επιπτώσεις στην περίθαλψη

Άτομα που βιώνουν το στίγμα βάρους-weight stigma στο ιατρικό περιβάλλον τείνουν να αναβάλλουν επισκέψεις, να νιώθουν άρνηση/ντροπή και να λαμβάνουν υποβαθμισμένη φροντίδα. Αυτό δεν είναι θεωρητικό: ποιοτικές και συστηματικές εργασίες δείχνουν ότι το στίγμα στην υγειονομική περίθαλψη μειώνει την πρόσβαση και την ποιότητα της φροντίδας. Άρα, η εστίαση στην εικόνα επιδεινώνει τα προβλήματα, αντί να τα λύνει. [9][13].

Κι αν «το βάρος» αλλάζει συνέχεια; (weight cycling)

Το φαινόμενο του συχνού κύκλου απώλειας–επαναπρόσληψης βάρους (weight cycling) σχετίζεται με χειρότερη ψυχική υγεία και ενδεχομένως δυσμενείς καρδιομεταβολικές συνέπειες. Επομένως, η στρατηγική «κάνε δίαιτα, ξαναπάρ’ το, ξαναπροσπάθησε» μπορεί να είναι πιο επιζήμια από το να ακολουθήσουμε βιώσιμες συμπεριφορές υγείας. Για αυτό και δεν έχει πολύ νόημα να κάνουμε μια διατροφή για 3-4 εβδομάδες και να νομίζουμε πως αλλάξαμε τον τρόπο ζωής μας επειδή χάσαμε 3-4 κιλά. Η προσπάθεια πρέπει να έχει μεγαλύτερη διάρκεια ακόμα και αν φτάσουμε στο επιθυμητό βάρος ώστε να εδραιώσουμε ένα τρόπο ζωής που θα διατηρήσουμε σε βάθος χρόνου και δεν θα αποτελεί αγγαρεία για την καθημερινότητά μας. Αυτό δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί χωρίς την βοήθεια κάποιου ειδικού που θα εποπτεύει την προσπάθειά σας, θα σας καθοδηγεί και θα ενθαρρύνει την βαθύτερη αλλαγή στον τρόπο ζωής σας [14][22].

Τι να κρατήσετε (πρακτικά)

1. Μετρήστε την υγεία σας πολυδιάστατα: αρτηριακή πίεση, γλυκόζη/κρεατινίνη, λιπιδαιμικό προφίλ-χοληστερόλη-τριγλυκερίδια, φυσική ικανότητα, ποιότητα ύπνου, ψυχική ευεξία — όχι μόνο το νούμερο στη ζυγαριά. [10][11].

2. Επενδύστε σε σταθερές συνήθειες: φυσική δραστηριότητα που σας ευχαριστεί, καλός ύπνος, μειωμένο στρες, βελτίωση ποιότητας τροφής με έμφαση στα βιολογικά και αποφυγή συσκευασμένων τροφίμων— αυτά βελτιώνουν δείκτες υγείας ακόμα κι αν το βάρος δεν αλλάζει πολύ. [6][12].

3. Αποφύγετε στιγματικές εκφράσεις και δίαιτες «αστραπή». Αν δεν αλλάξει ο τρόπος ζωής σας, καμία διατροφή όσο βάρος και να χάσετε, δεν θα βοηθήσει να διατηρήσετε το βάρος σας και να βελτιώσετε την υγεία σας. Οι αλλαγές χρειάζονται υπομονή, χρόνο, αγάπη για τον εαυτό σας και επικέντρωση στην υγεία και όχι μόνο στο νούμερο της ζυγαριάς. [1][9]

Βιβλιογραφία

1. Tomiyama AJ, Epel ES, McClatchey TM, Poelke G, Kemeny ME, McCoy SK, Daubenmier J. Associations of weight stigma with cortisol and oxidative stress independent of adiposity. Health Psychol. 2014 Aug;33(8):862-7. doi: 10.1037/hea0000107. PMID: 25068456; PMCID: PMC4677673.

2. Wu YK & Berry DC, 2018 — Impact of weight stigma on physiological and psychological health outcomes for overweight and obese adults: A systematic review.

3. Rodgers RF et al., 2023 — Body image as a global mental health concern. PMC review.

4. Ulian MD et al., 2018 — Effects of Health at Every Size® interventions on health-related outcomes of people with overweight and obesity: a systematic review.

5. Clarke ED et al., 2024 — Revisiting the impact of Health at Every Size® interventions on health and cardiometabolic related outcomes: An updated systematic review with meta-analysis. Nutrition & Dietetics (2024).

6. Pojednic RM et al., 2022 — The Benefits of Physical Activity for People with Obesity, Independent of Weight Loss: A Systematic Review.

7. Campos MB et al., 2022 — Intuitive eating in general aspects of eating behaviors in individuals with obesity: Randomized clinical trial.

8. Grider HS et al., 2021 — The Influence of Mindful Eating and/or Intuitive Eating Approaches on Dietary Intake: A Systematic Review.

9. Ryan L et al., 2023 — Weight stigma experienced by patients with obesity in healthcare settings: A qualitative evidence synthesis.

10. Wiebe N et al., 2023 — Associations between body mass index and all-cause mortality: A systematic review and meta-analysis. Obes Rev. PMID: 37309266.

11. Nowak MM et al., 2024 — Impact of Body Mass Index on All-Cause Mortality in Adults: A Systematic Review and Meta-Analysis. PubMed (2024).

12. Winter JE et al., 2014 — BMI and all-cause mortality in older adults: a meta-analysis.

13. Madigan CD et al., 2018 — Is weight cycling associated with adverse health outcomes? A cohort study.

14. Wang H et al., 2024 — The Impact of Weight Cycling on Health and Obesity. PMC review (2024).

15. Suárez R et al., 2024 — Effects of health at every size based interventions on... (rapid up-to-date evidence; 2024).