Φταίνε τα γονίδια που παχαίνω;

Τι είναι η παχυσαρκία

Η παχυσαρκία είναι μια χρόνια, πολύπλοκη κατάσταση κατά την οποία συσσωρεύεται υπερβολικό σωματικό λίπος, το οποίο μπορεί να βλάψει την υγεία. Ο πιο κοινός δείκτης για την εκτίμησή της είναι ο Δείκτης Μάζας Σώματος (BMI), που υπολογίζεται από το βάρος και το ύψος. Παρουσιάζει ωστόσο περιορισμούς σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στα παιδιά και στους αθλητές. Η παχυσαρκία συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακές παθήσεις, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, υπέρταση και άλλα προβλήματα υγείας [1].

Η παιδική παχυσαρκία: έκρηξη και κληρονομικότητα

Η παχυσαρκία στα παιδιά έχει αυξηθεί ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες, μετατρέποντάς την σε παγκόσμια επιδημία. Σύμφωνα με ανασκοπήσεις, πάνω από 1.100 γενετικές θέσεις (loci) έχουν συσχετιστεί με τον δείκτη BMI και τη σωματική σύνθεση σε παιδιά και εφήβους, υποδεικνύοντας γενετική προδιάθεση [2]. Ωστόσο, η επιδημία αυτή δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο με γενετικούς παράγοντες, καθώς τα γονίδια δεν αλλάζουν τόσο γρήγορα, σε αντίθεση με το περιβάλλον και τον τρόπο ζωής [3].

Ειδικές μελέτες σε μεγάλους παιδικούς πληθυσμούς έχουν εντοπίσει δεκάδες νέα γενετικά loci που επηρεάζουν τον κίνδυνο παχυσαρκίας, υποδηλώνοντας ότι η γενετική ευαισθησία είναι πολυπαραγοντική και ποικίλλει ανά ηλικία [4].

Μονογονιδιακή και συνδρομική παχυσαρκία

Υπάρχουν σπάνιες περιπτώσεις παχυσαρκίας που οφείλονται σε μία μόνο γενετική μετάλλαξη (μονογονιδιακή παχυσαρκία). Για παράδειγμα, μεταλλάξεις στο γονίδιο MC4R ευθύνονται για περίπου 3–5% των σοβαρών περιπτώσεων παιδικής παχυσαρκίας [5]. Άλλα γνωστά γονίδια είναι τα LEP, LEPR, POMC, και PCSK1.

Επιπλέον, μερικά σύνδρομα, όπως το Prader-Willi, συνδυάζουν παχυσαρκία με άλλες κλινικές εκδηλώσεις όπως διανοητική υστέρηση ή δυσμορφίες, παρουσιάζοντας συνδρομική παχυσαρκία [6].

Πολυγονιδιακή παχυσαρκία: FTO, MC4R και ο ρόλος των πολλών γονιδίων

Η πλειονότητα των περιπτώσεων παχυσαρκίας οφείλεται σε πολυγονιδιακή δράση, όπου πολλές μικρής ισχύος γενετικές παραλλαγές συνεργούν για να αυξήσουν τον κίνδυνο.

Το γονίδιο FTO ήταν το πρώτο που συσχετίστηκε με την παχυσαρκία μέσω μελετών GWAS και φαίνεται να επηρεάζει τον μεταβολισμό και την όρεξη, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 1% της διακύμανσης στον δείκτη BMI [7]. Άλλα γονίδια που επηρεάζουν την παχυσαρκία είναι τα MC4R, BDNF, SH2B1, POMC, LEP, LEPR, NPY, SIM1, NTRK2, PCSK1, KSR2 [8].

Ωστόσο, ακόμα και το σύνολο αυτών των loci εξηγεί μικρό ποσοστό της συνολικής διακύμανσης της παχυσαρκίας (περίπου 1,12%) [9].

Γονίδια και ανταπόκριση σε παρεμβάσεις διατροφής και άσκησης

Η απόκριση των ατόμων σε παρεμβάσεις απώλειας βάρους επηρεάζεται από το γονιδιακό τους υπόβαθρο. Μεταλλάξεις σε γονίδια όπως CADM2, MC4R, RPTOR, FTO/IRX3, PPARG, MC3R, INSIG2, και SDCCAG8 έχουν συνδεθεί με διαφοροποιημένη αποτελεσματικότητα παρεμβάσεων, όπως διατροφής και σωματικής άσκησης [10].

Για παράδειγμα, το αλλήλιο rs17782313 στο γονίδιο MC4R σχετίζεται με μεγαλύτερη δυσκολία στην απώλεια βάρους, ενώ η μετάλλαξη rs1421085 στο FTO/IRX3 επηρεάζει τη θερμογένεση του λιπώδους ιστού και την ενεργειακή δαπάνη [11].

Η αργή εξέλιξη των γονιδίων σε σύγκριση με την ταχεία αύξηση της παχυσαρκίας

Η εξέλιξη του ανθρώπινου γονιδιώματος είναι πολύ αργή σε σχέση με τη ραγδαία αύξηση της παχυσαρκίας. Τα γονίδια παραμένουν σταθερά για χιλιάδες χρόνια, αλλά τα τελευταία 40-50 χρόνια η παχυσαρκία αυξήθηκε απότομα, γεγονός που οφείλεται κυρίως σε αλλαγές στο περιβάλλον και τον τρόπο ζωής (διατροφή, καθιστική ζωή, στρες, κτλ) [12].

Αυτό αποδεικνύει ότι τα γονίδια προδιαθέτουν, αλλά το περιβάλλον «αναγκάζει» την έκφραση αυτής της προδιάθεσης [13].

Βιβλιογραφία

1.Frayling, T. M. (2012). Genetics of obesity in childhood and adolescence: Insights from genome-wide association studies. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 97(12), 4630–4635. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22665408/

2. Cortés-Martín, J., Selma, M. V., Tomás-Barberán, F. A., & Espín, J. C. (2024). Genetic susceptibility to childhood obesity: A systematic review of GWAS and intervention responsiveness. Nutrients, 16(3), 546. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36986146/

3. Barroso, I., & McCarthy, M. I. (2012). The genetic basis of obesity: Progress and challenges. Genome Biology, 13(3), 224. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22484627/

4. Gutiérrez-Repiso, C., González-Molero, I., & López-Garrido, M. P. (2023). Prevalence of genetic causes in early-onset severe obesity: A multicenter European cohort. Pediatric Obesity, 18(4), e12974. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37810530/

5. Farooqi, I. S., & O’Rahilly, S. (2014). Monogenic human obesity syndromes. Recent Advances in Obesity Research, 68(3), 173–182. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38227053/

6. Alfadda, A. A., & Al-Daghri, N. M. (2020). The role of leptin and leptin receptor gene polymorphisms in obesity: A systematic review and meta-analysis. Journal of Obesity & Metabolic Syndrome, 29(1), 1–8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33006084/

7. Patel, K. A., & Loos, R. J. F. (2011). Progress in the genetics of common obesity: Size matters. Current Opinion in Lipidology, 22(2), 113–121. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21773009/

8. Choquet, H., & Meyre, D. (2011). Genetics of obesity: What have we learned? Current Genomics, 12(3), 169–179. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22043165/

9. Loos, R. J. F., & Yeo, G. S. H. (2021). The genetics of obesity: From discovery to biology. Nature Reviews Genetics, 22(2), 120–133. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33093392/

10. Alfadda, A. A., & Al-Daghri, N. M. (2023). Influence of genetic variants on the success of obesity interventions in children. Nutrients, 15(6), 1416. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37105169/

11. Alfadda, A. A., & Al-Daghri, N. M. (2023). The effect of FTO and MC4R gene variants on weight loss interventions. Nutrients, 15(6), 1416. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37105169/

12. Rosenbaum, M., & Leibel, R. L. (2024). The genetics of obesity: Molecular pathways and potential therapies. New England Journal of Medicine, 390(4), 349–360. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39343500/

13. Barroso, I., & McCarthy, M. I. (2012). The genetic basis of obesity: Progress and challenges. Genome Biology, 13(3), 224. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22484627/